کد مطلب:12295 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » احكام

آيا در دين اسلام ميتوان بدعت و نوآوري انجام داد و آيا استنباط و صدور احكام از طرف مراجع تقليد، همان نوآوري است؟

پيش از پاسخ بايد توجه داشت بدعت، گرچه در لغت به معناي نوآوري است، ولي در اصطلاح، داراي يك بار منفي ميباشد. بدعت اصطلاحي به اين معنا است كه چيزي جزء دين نباشد و ما آن را در دين وارد كنيم يا بخشي از دين را از مجموعة آن، خارج نماييم; بنابراين بدعت امري بسيار ناپسند است; به اين علتهيچ كس حق ندارد خارج از ضوابط شرعي و بدون تخصص و اجتهاد، مسئلهاي را كه برداشت شخصي خودش ميباشد، به دين نسبت دهد.

امام اميرالمومنيندر اين باره ميفرمايد: هيچ چيزي مثل بدعت، اساس دين را منهدم نميكند.(ميزان الحكمة، ج 1، ص 380.)

قرآن مجيد ميفرمايد: إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُواْ دِينَهُمْ وَكَانُواْ شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِي شَيْءٍ;(انعام،159) كساني كه آيين خود را پراكنده ساختند و به دستههاي گوناگون تقسيم شدند، تو هيچ گونه رابطهاي با آنها نداري.

پيامبراكرماز اهل بدعت جدا بوده و از آنها دوري ميجسته است و آية بالا مخصوص مشركان نيست و اهل بدعت امت اسلام را نيز در بر ميگيرد.(الميزان، علامه طباطبايي، ج 7، ص 290، جامعة مدرسين قم.)

پيامبراكرمدر اين باره ميفرمايد: من از اصحاب بدعت، بيزارم و همين آيه را تلاوت فرمود.(ميزان الحكمة، ج 1، ص 381.)

اما آيا ميتوان در دين نوآوري نمود؟ و آيا كار عالمان ديني و فقيهان و... نوآوري است؟ در اين باره لازم است به نكته هايي دقت شود: الف ـ تغيير برخي احكام، گاهي به علت تغيير موضوعها است كه برخي مردم تصوّر ميكنند نوآوري رخ داده است; براي مثال قبلاً خريد و فروش خون، حرام بوده است، چون اين موضوع، منفعت عقلايي نداشت، اما در دوران ما، اين موضوع (خون) داراي اثر و منفعت عقلايي شده، به اصطلاح تغيير كرده است; از اين رو، عالمان دين ميفرمايند: خريد و فروش آن جايز است و همين طور مسئلة شطرنج ; اين چيزها نوآوري نيست.

ب ـ برخي وقتها تغيير نيازمنديها و مقتضيات زمان، علماي دين را وا ميدارد كه نگرش و نگاهي نو به معارف ديني داشته باشند و قوانين متغيّري كه به علت نيازمندي اي نوين ا نسانها مورد احتياج است را از قوانين ثابت ديني، استخراج نمايند. اين كار، وظيفة عالمان ديني است و اجتهاد نام دارد. اجتهاد يعني فهم دقيق نيازمنديهاي روز و تطبيق آن بر معارف ثابت ديني كه اين كار به يك معنا نوآوري ا ست و نه تنها عالمان ديني ميتوانند كه از مهمترين وظيفههاي آنها در دوران غيبت امام معصومبه شمار ميرود. و از توان ديگران نيز خارج ميباشد. و بايد توجه داشت اجتهاد كار هر كسي نيست و به هر عالم نمايي نميتوان مجتهد گفت.

ج ـ آياعالمان ديني ميتوانند بينشهاي نويي دربارة معارف ديني داشته باشند و در عرصه بينش و فهم، نوآوري داشته باشند؟ بله، اجتهاد واقعي همين است و بايد توجه داشت كه منابع ديني، چون طبيعت است كه هر چه بينشها وسيعتر و عميقتر شود، راز و رمز جديدي از آن كشف ميشود و به اين معنا، اجتهاد يك امر نسبي است كه در هر عصري، عالمان دين، فهمي متناسب با شرايط همان دوران از دين دارند; البته قانونمند و طبق ضوابط. و جمود بر فهم گذشتگان ناپسند است; به ويژه اين كه بيشتر احكام و دستورهايي كه از راه يكي از اين سه صورت به دست ميآيد، براي رفع تكاليف و حتي مشكلات فرد و جامعه است و نميتوان گفت اين گونه قوانين، حكم واقعي و ثابت الهي و ديني هستند.

اين كه در روايات بيان شده قرآن براي مردم يك زمان نيست، همين نكته منظور است كه مردم هر عصري، فهمي ممتاز از ديگران دارند و اين ماية رشد و بالندگي و حيات قرآن است.

تاريخ هم نشان داده كه فهم و بينش و عمق معرفت ديني در مسير تاريخ، رشد كرده و به طور معمول آيندگان از گذشتگان بهتر بودهاند.(ر.ك: مجموعه آثار، شهيد مطهري، ج 3، ص 195ـ203، صدرا.)

بر اين اساس، بدعت در دين ممنوع، ولي نوآوري و ابتكار و اجتهاد نه تنها جايز، بلكه مطلوب و وظيفة عالمان ديني است.